- μεγαλιθικά μνημεία
- Κατηγορία μνημείων που εμφανίζονται σε παγκόσμια κλίμακα, εκτείνονται χρονικά σε διάφορες εποχές και χαρακτηρίζονται από τη χρήση λίθων μεγάλου μεγέθους. Τα κύρια σημεία εμφάνισής τους είναι η δυτική Ευρώπη, η Ασία και τα νησιά του Ειρηνικού.
Σε διάφορες περιοχές της Μεσογείου, καθώς και της δυτικής και βόρειας Ευρώπης, κατά την 3η χιλιετία π.Χ. εμφανίστηκε η οικοδόμηση τάφων και η ίδρυση τόπων λατρείας και άλλων μνημείων με μεγάλους όγκους ή πλάκες από λίθο. Ο πιο διαδεδομένος τύπος μεγαλιθικού μνημείου είναι το ντόλμεν, δωμάτιο ομαδικής ταφής, κατασκευασμένο από μεγάλους λίθους στερεωμένους κάθετα προς το έδαφος και επιστεφόμενους από μία καλυπτήρια οριζόντια πλάκα· εμφανίζεται σε πολυάριθμες ποικιλίες, συχνά αρκετά σύνθετες και επιβλητικές (ντόλμεν με διάδρομο και καλυμμένες στοές). Εκτός από τα ντόλμεν, άλλα χαρακτηριστικά μεγαλιθικά μνημεία είναι τα μενχίρ, δηλαδή λίθοι τοποθετημένοι όρθιοι (το μοναδικό μέχρι στιγμής στην Ελλάδα έχει βρεθεί κοντά στη Λάρισα, στη Σουφλί Μαγούλα· σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο Λάρισας)· τα κρόμλεχ, μεγάλιθοι που σχηματίζουν κύκλο και παρατηρούνται κυρίως στη Βρετάνη (Καρνάκ) και στην Αγγλία (Στόουνχεντζ)· τα αλινιεμάν, μενχίρ διατεταγμένα σε στοίχους περισσότερο ή λιγότερο κανονικούς.
Οι μεγαλιθικές κατασκευές υπήρξαν κοινό φαινόμενο διάφορων πολιτισμών: του πολιτισμού του Λος Μιλιάρες της πορτογαλικής ομάδας, του πυρηναϊκού πολιτισμού, των διάφορων ομάδων του γαλλικού εδάφους (Ερό, Βρετάνη κ.α.) και των Βρετανικών νησιών, ενώ διαδόθηκαν επίσης στη Σκανδιναβία και στη βόρεια Γερμανία. Μεταγενέστεροι και αναγόμενοι στην εποχή του ορείχαλκου είναι οι μεγαλιθικοί πολιτισμοί των Βαλεαρίδων νήσων, της Κορσικής και της Σαρδηνίας, με χαρακτηριστικά τους τάφους σύνθετης μορφής (Τάφοι των Γιγάντων και Ναβέτας) και τα κτίρια στρατιωτικής χρήσης.
Τα μ.μ. της Ινδίας και της Ασίας γενικότερα ανάγονται χρονικά στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, ενώ αυτά της Πολυνησίας θεωρούνται σύγχρονα της μεσαιωνικής περιόδου. Τα πιο αξιόλογα από τα τελευταία είναι οι περίφημες γιγάντιες κεφαλές στο νησί του Πάσχα, από κατεργασμένα ηφαιστειακά πετρώματα. Γενικότερα, τα μ.μ. ξεχωρίζουν από το ότι οι λίθοι έχουν δεχτεί κάποια επεξεργασία και ενίοτε φέρουν διακοσμητικά μοτίβα. Πάντως, η ακριβής χρησιμότητα πολλών από αυτά παραμένει άγνωστη (ο μεγαλιθικός κύκλος του Στόουνχεντζ εικάζεται ότι αποτελεί κάποιας μορφής αστρικό ιερό-παρατηρητήριο) και, γενικότερα, σχετίζονται με ακόμη ασαφείς πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας του παρελθόντος.
Μεγαλιθικό μνημείο (ντολμέν), στα περίχωρα της Μπιζέλιε στην Απουλία της Ιταλίας.
Μεγαλιθικός ναός της Μναίδρας, στη Μάλτα.
Dictionary of Greek. 2013.